Το παιδί μου είναι αυτιστικό. Γιατί δεν μιλάει και πότε θα μιλήσει;

Όταν οι γονείς ενός αυτιστικού παιδιού πάρουν τη διάγνωση στα χέρια τους, το πρώτο αίτημά τους είναι να μιλήσει το παιδί τους. Οι λογοθεραπευτές όμως πρέπει να εξηγήσουν ότι η έναρξη της ομιλίας προϋποθέτει την κατάκτηση κάποιων άλλων δεξιοτήτων που εμφανίζονται πριν την εμφάνιση της ομιλίας και για αυτό λέγονται προλεκτικές δεξιότητες.

Οι κυριότερες από αυτές τις δεξιότητες είναι οι εξής:
– Μιμητική ικανότητα
– Αναγνώριση αντικειμένων-ύπαρξη εσωτερικού λεξιλογίου αντίληψης αλλά και έκφρασης
– Ταύτιση αντικειμένων
– Ικανότητα να περιμένει την σειρά του (turn taking)
– Κατανόηση και εκτέλεση απλών εντολών
– Χρήση του δεικτικού

Πρέπει λοιπόν να εξηγήσουμε στους γονείς ότι η απουσία λόγου είναι η κορυφή του παγόβουνου, καθώς το παιδί έχει πολλές ελλείψεις που δεν έχει καλύψει για να φτάσει στην εκφορά του λόγου.
Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί λόγοι για τους οποίους ένα αυτιστικό παιδί-άτομο δεν αναπτύσσει ομιλία και θα προσπαθήσω να τους αναλύσω παρακάτω.

Α) Όταν πρόκειται για μικρό παιδί ηλικίας 2-3,5 χρονών, το παιδί μπορεί να μην έχει εσωτερικό λεξιλόγιο, δηλαδή να μην έχει κάνει σύνδεση ενός αντικειμένου με την αντίστοιχη λέξη με την οποία το ονομάζουμε. Αυτό οι λογοθεραπευτές μπορούν πολύ εύκολα να το αξιολογήσουν στις πρώτες συνεδρίες ζητώντας από το παιδί να τους δώσει ένα συγκεκριμένο αντικείμενο επιλέγοντας ανάμεσα σε 2-3 αντικείμενα π.χ. «δώσε μου τη γάτα». Το παιδί λοιπόν μπορεί να δώσει το λάθος αντικείμενο ή να δώσει 2-3 αντικείμενα μαζί (π.χ. σκύλο, γάτα, ποτήρι), παρόλο που δεν του ζητούνται. Αν αυτό επαναλαμβάνεται συστηματικά είμαστε πλέον βέβαιοι ότι δεν κάνει αναγνώριση αντικειμένων. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να δείξουμε στους γονείς για να αντιληφθούν ότι τη γλώσσα που εκείνοι θεωρούν μητρική γλώσσα του παιδιού, το παιδί την ακούει σαν μια ξένη γλώσσα. Και όπως είναι πολύ φυσικό αν μας μιλούσαν και εμάς κινέζικα δεν θα κατανοούσαμε τίποτα, αλλά πολύ περισσότερο δεν θα εκφράζαμε τίποτα λεκτικά. Εδώ πρέπει να τονιστεί ότι επειδή το παιδί δεν καταλαβαίνει το λόγο δεν σημαίνει απαραίτητα ότι έχει νοητική υστέρηση. Πολλές φορές είναι δύσκολο σε δασκάλες, αλλά και γονείς παιδιών να αντιληφθούν ότι το αυτιστικό παιδί μπορεί να έχει μεγάλες δυσκολίες στην αντίληψη-κατανόηση του προφορικού λόγου, αλλά αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι έχει και νοητική υστέρηση. Και αυτό αποδεικνύεται καθώς το παιδί εκπαιδεύεται στο να αντιστοιχεί λέξεις με τα αντίστοιχα αντικείμενα και όταν το παιδί κατακτά εσωτερικό λεξιλόγιο αντίληψης με ραγδαίους ρυθμούς, τότε γνωρίζουμε ότι το παιδί δεν έχει νοητική υστέρηση.

Β) Το παιδί είτε είναι 2 ετών, είτε είναι 15 ετών μπορεί να έχει δυσκολίες στον συντονισμό των στοματοπροσωπικών μυών. Οι στοματοπροσωπικοί μύες είναι οι μύες που πρέπει να συντονιστούν για την παραγωγή της ομιλίας, δηλαδή η γλώσσα, τα χείλη, οι παρειές (τα μάγουλα), η υπερώα κτλ. Τα περισσότερα παιδιά που έχουν καθυστέρηση λόγου, που έχουν δηλαδή αργήσει να μιλήσουν, όπως είναι φυσικό δεν χρησιμοποιούν επαρκώς τους στοματοπροσωπικούς τους μύες παρά μόνο για τη διαδικασία της μάσησης. Έτσι λοιπόν αυτοί οι μύες αφού δεν χρησιμοποιούνται σωστά ατροφούν και είναι χαλαροί. Αυτό είναι επομένως και κάτι που συμβαίνει στα αυτιστικά παιδιά, αφού τα περισσότερα έχουν καθυστέρηση λόγου. Πολλές φορές όσο πιο μεγάλη είναι η καθυστέρηση λόγου, τόσο μεγαλύτερη είναι και η δυσκολία στις στοματοπροσωπικές κινήσεις. Αν το παιδί έχει παντελή απουσία λόγου, σημαίνει ότι αυτοί οι μύες εξακολουθούν να μη χρησιμοποιούνται. Αυτή η δυσκολία επιβεβαιώνεται καθώς πολλά αυτιστικά παιδιά ακόμη και όταν καταφέρουν να εκφέρουν μεμονωμένες συλλαβές, δυσκολεύονται πάρα πολύ να τις ενώσουν μεταξύ τους για να πάνε στο στάδιο της εκφοράς λέξεων. Ενώ λοιπόν μπορεί να έχουν ξεκινήσει πρόγραμμα λογοθεραπείας, και έχουν καταφέρει να παράγουν συλλαβές (όπως «μα, πα, μπα» κτλ), δυσκολεύονται να τις ενώσουν και να επαναλάβουν π.χ. τις λέξεις «παπί» «γάτα», επειδή ακριβώς δεν μπορούν ακόμη εύκολα να αλλάξουν θέση τους αρθρωτές γρήγορα για να εκφέρουν την επόμενη συλλαβή.

Ακόμη, στα αυτιστικά παιδιά εκτός από την απουσία λόγου-ανεπαρκής χρήση των στοματοπροσωπικών μυών, τις περισσότερες φορές υπάρχει και ευαισθησία στην υφή και στη γεύση των τροφών. Αυτό λοιπόν που συνηθίζουν οι γονείς να κάνουν είναι να αλέθουν τις τροφές στα παιδιά για να τους ταΐσουν με αυτό τον τρόπο πιο εύκολα ή ακόμη και με το ζόρι, γεγονός που μειώνει ακόμη περισσότερο την σωστή κίνηση των μυών, καθώς δεν τους χρησιμοποιούν ούτε για τη διαδικασία της μάσησης!! Αν σκεφτούμε και τη χρήση της πιπίλας ή το πιπίλισμα των δαχτύλων μπορούμε να καταλάβουμε πόσο χαλαροί είναι οι μύες αυτών των παιδιών. Πολλές φορές εξαιτίας όλων των παραπάνω τα παιδιά δεν κάνουν σύγκλιση των χειλιών-δεν κλείνουν το στόμα τους και δυσκολεύονται να κρατήσουν τα σάλια μέσα στο στόμα τους, ενώ πολλοί νομίζουν ότι έχουν σιελόρροια (υπερέκκριση σιέλου).

Γ) Συνήθως η φύση του αυτιστικού παιδιού/ ατόμου που βρίσκεται στο στάδιο των απόμακρων είναι η κοινωνική απομόνωση. Παρόλα αυτά όπως αναφέραμε και σε προηγούμενο άρθρο (βλέπε «Ποιές είναι οι τρεις ομάδες στις οποίες ανήκουν τα αυτιστικά άτομα σύμφωνα με τον όρο «το συνεχές του αυτισμού» που αναπτύχθηκε από την Lorna Wing, J. Gold και από τον Τ. Αttwood;»), υπάρχουν παιδιά που ανήκουν στο πρώτο στάδιο των Απόμακρων, και ενώ έχουν απουσία λόγου, είναι πολύ επικοινωνιακά!! Πιο συγκεκριμένα, έχουν αρκετά καλή βλεμματική επαφή, έχουν συναισθηματική αλληλεπίδραση (π.χ. όταν τους κάνεις γκριμάτσες σε παρατηρούν και γελάνε), συμμετέχουν σε μη λεκτικά παιχνίδια όπως το «κουκου-τζα!» και άλλα. Από την κλινική εμπειρία γνωρίζουμε ότι παιδιά που έχουν τέτοια χαρακτηριστικά γνωρίσματα, όσο και να έχουν αργήσει να μιλήσουν τελικά αναπτύσσουν την ομιλία.

Συνοψίζοντας, οι λόγοι για τους οποίους δεν μιλάει ένα αυτιστικό παιδί είναι πολλοί και πολλές φορές συνδυάζονται και μεταξύ τους. (Α+Β, Β+Γ, Α+Β+Γ, Α+Γ). Το σημαντικό είναι οι γονείς με τη βοήθεια των λογοθεραπευτών να έχουν σαν στόχο το να δώσουν κίνητρο στο παιδί για να επικοινωνήσει. Μόνο όταν αντιληφθεί ότι μέσω της ομιλίας μπορεί να διεκδικήσει κάτι, θα θελήσει να προσπαθήσει να παράγει λόγο, αλλά και να χρησιμοποιήσει το λόγο του αυθόρμητα αργότερα.